An rud atá uainn
Cad é?
Reachtaíocht chun méadú seasta agus inbhuanaithe a sholáthar i soláthar an Oideachais lán-Ghaeilge. Tá sé mar aidhm againn tacaíocht na TD agus na Seanadóirí uile a fháil chun soláthar réasúnta oideachas lán-Ghaeilge a bhaint amach dár leanaí.
Cén fáth?
Tá treoir tugtha ag Rialtas na hÉireann don Roinn Oideachais, trí reachtaíocht, an méid seo a leanas a dhéanamh
- oideachas uilíoch a sholáthar – an tAcht Oideachais, 1998
- rochtain ar oideachas príomhshrutha a sholáthar do leanaí a bhfuil riachtanais bhreise acu – An tAcht um Oideachas do Dhaoine a bhfuil Riachtanais Speisialta Oideachais acu, 2004
- soláthar a dhéanamh do chomhordú agus do sholáthar oideachais níos fearr – An tAcht um Boird Oideachais agus Oiliúna, 2013
Níor iarr Rialtas na hÉireann riamh ar an Roinn Oideachais oideachas trí mheán na Gaeilge a chur ar fáil.
Cén fáth reachtaíocht?
Soláthraíonn reachtaíocht phríomha, i bhfoirm achtanna rite ag an Oireachtas, creat dlí atá soiléir agus seasta laistigh de chóras dlí na hÉireann. I measc na bpríomhbhuntáistí tá:
Bunreacht: Achtaítear reachtaíocht phríomha chun uaillmhianta na tíre a léiriú mar atá leagtha amach i mBunreacht na hÉireann.
Soiléire agus comhsheasmhacht: Trí phríomhfhorálacha agus riachtanais dlí a leagan amach ar bhealach simplí agus cuimsitheach, cuireann reachtaíocht phríomha tuiscint ar oibleagáidí dlíthiúla chun cinn ag údaráis phoiblí.
Deimhneacht dhlíthiúil: Soláthraíonn reachtaíocht phríomha foinse seasta dlí a chuireann le cinnteacht agus intuarthacht, ag cur ar chumas daoine agus eagraíochtaí a gcuid gníomhaíochtaí a phleanáil le muinín.
Scóip chuimsitheach: Is féidir le reachtaíocht phríomha aghaidh a thabhairt ar raon leathan saincheisteanna agus ábhar, lena n-áirítear ábhair imní sóisialta, eacnamaíocha agus comhshaoil, ag cinntiú go dtugtar aghaidh go héifeachtach ar dhúshláin na sochaí nua-aimseartha.
Cliceáil anseo chun Tuairim Dhlíthiúil na nAbhcóidí a léamh
Tá dréachtreachtaíocht ullmhaithe ag IMEASC mar shampla den rud atá de dhíth. Gliogáil anseo chun é a léamh.
An Straitéis 20 Bliain
Ón Straitéis 20 Bliain don Ghaeilge
“Is aidhm ar leith de chuid an Rialtais é a chinntiú go bhfuil an oiread saoránach agus is féidir dátheangach i nGaeilge agus i mBéarla.”
“..leagadh amach mar mhórsprioc na nithe seo a leanas a mhéadú sna 20 bliain amach romhainn.. an líon daoine a úsáideann an Ghaeilge gach lá ón leibhéal atá ann faoi láthair de thart ar 83,000 go 250,000.”
Cuspóir 6:
Cuirfear oideachas lán-Ghaeilge ar ardchaighdeán ar fáil do dhaltaí scoile arb é mian a dtuismitheoirí/gcaomhnóirí é. Leanfar leis an tacaíocht do ghaelscoileanna ag leibhéal na bunscoile agus déanfar forbairt ar sholáthar lán-Ghaeilge ag leibhéal na hiarbhunscoile chun freastal ar éileamh de réir mar is gá.
Sprioc IMEASC
Go mbeidh teacht ag 23% / ¼ de na leanaí go léir ar Oideachas lán-Ghaeilge faoi 2042 – chun an t-íoséileamh reatha a chomhlíonadh
(Déan comparáid idir seo agus an Bhreatain Bheag a shocraigh a sprioc a ardú ó 20% go 40% faoi 2050)
Is é moladh IMEASC an t-oideachas lán-Ghaeilge a mhéadú ó 6.3% go 23% thar 20 bliain ar bhonn fáis seasta, (.i. 0.9% breise in aghaidh na bliana ar an meán).
Fás cumaisc seasta de 6% / 9% bliain ar bhliain i ndaltaí bunscoile / meánscoile in Oideachas lán-Ghaeilge faoi seach a d’fhágfadh go mbeadh 23% de na daltaí go léir in oideachas lán-Ghaeilge i gceann 20 bliain (bunaithe ar shonraí 2019).
Tá sé seo inbhuanaithe toisc go dtosódh sé ar dtús ag cur níos lú ná ½% in aghaidh na bliana de líon iomlán na ndaltaí agus ag méadú go mall le himeacht ama.
Ligfidh sé seo oiliúint múinteoirí agus cumais acmhainní eile a fhorbairt go seasta agus go hinbhuanaithe.
Cén fáth?
Is léir ó na heispéiris i dtíortha eile an nasc láidir idir tumoideachas, an teanga labhartha agus a inmharthanacht fadtéarmach.
Mar shampla, chun straitéis na Breataine Bige a raibh an-rath uirthi a leanúint, éileofaí go mbeadh cuspóirí dearfacha agus beartais fhadtéarmacha na hÉireann mar bhonn agus mar thaca ag reachtaíocht a chuireann oideachas tumoideachais chun cinn agus atá comhtháite le Pleananna Gníomhaíochta a ndéantar monatóireacht orthu chun sprioc a bhaint amach.
– Cé nach féidir ach le 8.1% de leanaí an náisiúin freastal ar bhunscoil trí Ghaeilge, mar gheall ar easpa soláthair bonneagair meánscoile ar fud na tíre tá níos lú ná leath díobh (44%) in ann leanúint ar aghaidh lena gcuid meánscolaíochta trí Ghaeilge. Léigh níos mó anseo
– Léirítear i suirbhéanna le 20 bliain anuas go bhfuil éileamh comhsheasmhach ó 1 as gach 4 thuismitheoir ar Oideachas lán-Ghaeilge, agus mar sin tá an soláthar i bhfad níos lú ná éileamh na dtuismitheoirí. Léigh níos mó anseo
– Tá bacainní institiúideacha ann mar thoradh ar an timpeallacht reachtach reatha a choisceann soláthar méadaithe go héifeachtach.
– Ag baint úsáid as sonraí ó ‘Atlas na dTeangacha Domhanda i mBaol’ UNESCO, staidéar Busuu 2021 a d’úsáid ‘tarchur idirghlúine’ mar chritéar chun fachtóir riosca díothaithe a mheas go raibh an Ghaeilge “i mbaol cinnte”. Léigh an t-alt anseo
– Taispeántar anois go bhfuil buntáistí sochaíocha agus sláinte fadtéarmacha breise ag an dátheangachas ar bharr na sochar cultúrtha a aibhsíodh le fada. Léigh an t-alt anseo
– Tá an AE ag cur chun cinn an ilteangachais san oideachas do leanaí chun líofacht i dteangacha réigiúnacha a mhéadú. Léigh níos mó anseo